Một số vấn đề đánh giá ổn định trượt lở mái dốc đá

 

PS: Bài viết nhân vụ trượt lở đá làm 3 người chết ở Thung Khe - xã Mai Châu - Phú Thọ ngày 14/12/2025.

Khi nói đến đá, chúng ta thường nghĩ đến sự cứng chắc. Với các kỹ sư, chúng ta thường so sánh với đất và cũng thường nghĩ đến sự ổn định của vật liệu đá tốt hơn nhiều so với đất. Nhưng liệu nền đá dưới chân chúng ta hay vật liệu đá bên trong sườn núi có thực sự ổn định như chúng ta vẫn nghĩ? Thực tế, việc đánh giá ổn định của nền đá hay mái dốc đá không hề đơn giản.  Khi đánh giá rủi ro sạt lở đá, có thể gặp phải một số vấn đề sau:

Các thông tin dữ liệu về địa kỹ thuật có thể nói dối, các giá trị của các thông số địa kỹ thuật không kể toàn bộ câu chuyện. 

Các dữ liệu về địa kỹ thuật có thể không đáng tin cậy. Các phương pháp khảo sát khác nhau có thể cho kết quả hoàn toàn khác biệt. Ví dụ, dữ liệu thu thập từ công tác khoan và dữ liệu từ công tác đo vẽ bản đồ địa chất công trình có thể khác biệt đáng kể. Sự khác biệt này có thể bắt nguồn từ nhiều yếu tố như sai lệch do định hướng lỗ khoan, sai lệch do vị trí khoan không đại diện hoặc thậm chí là lỗi trong quá trình ghi chép mô tả khoan. Hơn nữa, những ước tính tại hiện trường của người ghi mô tả khoan địa chất về độ bền của đá có thể có khác so với kết quả thử nghiệm thực tế trong phòng thí nghiệm. Điều này nhấn mạnh một thực tế: dữ liệu địa chất  không phải lúc nào cũng hoàn hảo và cần được sử dụng một cách cẩn trọng và có suy xét.

Mô hình tính toán phổ biến có thể quá lạc quan: độ bền thực sự của của khối đá nằm ở đâu? 

Phương pháp Hoek–Brown là một công cụ phổ biến được sử dụng để đánh giá độ bền của khối đá. Tuy nhiên, nghiên cứu chỉ ra rằng phương pháp này đôi khi "đánh giá quá cao độ bền", dẫn đến một đánh giá quá lạc quan về sự an toàn. Bản thân phương pháp của Hoek-Brown đánh giá chất lượng khối đá thông qua chỉ số GSI, một chỉ số không xét đầy đủ các yếu tố ảnh hưởng tới chất lượng khối đá. Đặc biệt GSI không xét hề xét tới sự định hướng hay thế nằm của các mặt yếu. Hoek- Brown coi vật liệu khối là đồng nhất và đẳng hướng. khi các mặt yếu trong khối đá mái dốc có thế nằm bất lợi thì việc tính toán ổn định theo Hoek-Brown sẽ đánh giá sai thực tế.

Việc lấy mẫu khảo sát có thể sai khác so với thực tế, luôn cần có có chỉnh lý thống kê số liệu khảo sát. 

Khi khảo sát địa chất công trình, thường chỉ đánh giá dựa trên điểm lộ, diện lội hoặc tuyến khảo sát. Sự biến đổi thống kê mà chúng ta quan sát được trong một khu vực nhỏ (ví dụ, một cửa sổ đo vẽ 5m x 5m) không giống với sự biến đổi trên một mặt trượt tiềm năng lớn hơn rất nhiều. Do đó, luôn phải có điều chỉnh thống kê số liệu thăm dò khảo sát cho phu phù hợp với quy mô thực tế của mặt trượt.

Khi khảo sát mái dốc đá, luôn có những thông tin không hoặc không thể xác định được.

Chúng ta luôn phải chấp nhận sự hạn chế thông tin trong kỹ thuật, đặc biệt là thông tin về địa chất. Người ta thường nói vui và có phần mỉa mai rằng "kỹ sư địa chất là ăn cơm dương gian nói chuyện âm phủ".  Làm sao để đánh giá đúng điều kiện địa chất luôn là thách thức với kỹ sư địa chất công trình. Không phải lúc nào chúng ta cũng biết rõ và đầy đủ các thông tin địa chất công trình. Sự thiếu thông tin có thể vì nhiều lý do khác nhau như sự phức tạp của điều kiện địa chất, chi phí cho công tác công tác khảo sát hạn chế, phương pháp khảo sát và thiết bị khảo sát không đầy đủ…thông tin phục vụ đánh giá ổn định mái dốc đá có thể ở các mức độ khác nhau: chúng ta hiểu rõ và nhận thức được thông tin (trường hợp này là lý tưởng), có thể chúng nhận thức được nhưng chưa hiểu rõ thông tin. Đặc biệt có thể gặp cả trường hợp các yếu tố mà chúng ta không nhận thức được cũng như không hiểu rõ (trường hợp này không thể đánh giá rủi ro ổn định). Ở vấn đề này, cho thấy sự cần thiết phải có các chuyên gia giàu kinh nghiệm, những người có thể giúp xác định những rủi ro mà các mô hình và dữ liệu đơn thuần không thể nhìn thấy.

Có thể thấy rằng, việc hiểu được sự ổn định của mái dốc không chỉ ở các công thức cứng nhắc. Nó đòi hỏi sự nắm vững kiến thức về địa chất, khả năng đánh giá khảo sát địa chất công trình, các phương pháp thống kê, sự thận trọng để thừa nhận những điều không chắc chắn về điều kiện địa chất. Sự ổn định không nằm ở bản thân khối đất đá, mà nằm ở sự chặt chẽ trong hiểu biết và phương pháp luận của kỹ sư.